POSTĘPOWANIE PRZED ETPCZ

Trybunał odpowiada za zapewnienie, przestrzegania przez państwa członkowskie Rady Europy praw i gwarancji ustanowionych przez Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Protokoły Dodatkowe. Prawa to obejmują ochronę własności, prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu, prawo do poszanowani życia prywatnego, wolność wyznania, wolność słowa. Czyni to, rozpatrując sprawy (tzw. skargi), składane przez osoby indywidualne bądź państwa będące stronami Konwencji. Jeżeli Trybunał uzna, że państwo członkowskie naruszyło jedno lub kilka wspomnianych praw lub gwarancji, wydaje wyrok. Wyroki Trybunału są wiążące dla pozwanych państw, które zobowiązane są je wykonać. Ponadto poza rozstrzygnięciem w danej sprawie zawierają wytyczne  w zakresie zgodności określonego prawa lub praktyki z Konwencją stwarzając tym samym możliwość powoływania się na nie przed organami krajowymi nie tylko przez skarżących i nie tylko w państwach, przeciwko którym zapadło dane orzeczenie.

Skuteczne wystąpienie z żądaniem stwierdzenia naruszenia Konwencji uzależnione jest od spełnienia szeregu wymogów proceduralnych warunkujących dopuszczalność skargi. Do podstawowych należy wymóg złożenia skargi w nieprzekraczalnym terminie sześciu miesięcy od daty wydania ostatecznej decyzji na szczeblu krajowym oraz wyczerpanie dostępnych środków prawnych.W przeważającej większości skarg wykorzystanie środków krajowych sprowadza się – w zakresie spraw karnych i cywilnych – do wniesienia odwołania do sądu II instancji,a następnie skargi kasacyjnej, jeżeli taka przysługuje. W zakresie spraw administracyjnych natomiast do odwołania się do organu administracyjnego II instancji, a następnie wystąpienia ze skargą do właściwego Wojewódzkiego a później Naczelnego Sądu Administracyjnego.W określonych przypadkach należy też wystąpić ze skargą konstytucyjną.

Po wstępnym zbadaniu kwestii dopuszczalności skargi Trybunał zawiadamia Rząd o jej wniesieniu oraz zwraca się o zajęcie stanowiska co do jej dopuszczalności oraz meritum.  Stanowisko to jest następnie przesyłane skarżącemu celem ustosunkowania się oraz przedstawienia roszczenia o przyznanie słusznego zadośćuczynienia na podstawie art. 41 Konwencji. 8 bezpośrednim skutkiem naruszenia Konwencji; jako zadośćuczynienie za szkodę niematerialną, tj. za cierpienie i stres spowodowane naruszeniem Konwencji; jako zwrot kosztów i wydatków poniesionych, aby powstrzymać naruszenie Konwencji lub usunąć jego skutki, zarówno w postępowaniu w kraju jak i w postępowaniu przed Trybunałem w Strasburgu.

Po złożeniu przez skarżącego roszczeń, Trybunał zwróci się do Rządu z prośbą o przedstawienie stanowiska w przedmiocie słusznego zadośćuczynienia oraz, w razie potrzeby, o przedstawienie dalszych wyjaśnień w sprawie. Trybunał zwraca się także do Rządu o zajęcie stanowiska w kwestii możliwości polubownego załatwienia sprawy (zawarcia ugody) oraz o przedstawienie propozycji ugody. Po otrzymaniu odpowiedzi Rządu, skarżący zostanie poproszony o zajęcie stanowiska w tej kwestii. Propozycja ugody może także zostać sporządzona przez Kanclerza Sekcji z jego własnej inicjatywy i przekazana jednocześnie obu stronom.

Co do zasady, jeżeli negocjacje ugodowe nie przyniosą rezultatu, Rząd może przedłożyć jednostronną deklarację. W drodze wyjątku, w sprawach repetytywnych, Rząd ma możliwość złożenia deklaracji jednostronnej poza procedurą ugodową. W przypadku gdy Rząd złoży deklarację jednostronną, Trybunał postanowi, czy dalsze rozpoznawanie skargi jest uzasadnione. Jeżeli skarżący zaakceptuje warunki deklaracji jednostronnej, Trybunał rozpozna sprawę w ramach procedury ugodowej.

Na etapie po zakomunikowaniu sprawy Rządowi wymaga się, aby skarżący był reprezentowany przez prawnika – adwokata lub radcę prawnego. Jeżeli skarżący nie dysponuje odpowiednimi środkami na pokrycie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Trybunałem, może wystąpić z wnioskiem o przyznanie pomocy na ten cel w ramach systemu pomocy finansowej na pokrycie kosztów pomocy prawnej istniejącego w Trybunale. Pomoc prawna jest co do zasady przyznawana wyłącznie w sprawach o skomplikowanym stanie faktycznym i prawnym. Nie jest ona natomiast przyznawana w sprawach, które mają charakter powtarzalny i są rozstrzygane według ustalonej linii orzecznictwa.